Böceklerde Başkalaşım (Metamorfoz), Gelişim Tipleri

Böceklerde yumurtadan çıkan larvalar ergin dönemine geçebilmek için bir takım değişikliklere uğrar; buna başkalaşım veya metamorfozis adı verilir. Bazı başkalaşım tiplerinde böceklerde görülen uyuşukluk ve değişme haline de pupa denilmektedir. Başkalaşım bütün böceklerde aynı şekilde olmaz. Genel olarak başkalaşımı 5 ana gruba ayırmak mümkündür.

Ametabol Gelişim: Ametabol gelişim kelime anlamı olarak “Değişim olmadan” gelişim anlamına gelmektedir. Hayat dönemi, yumurta evresi, birkaç larval instar ve bir ya da iki ergin instar dönemden oluşmaktadır. Tysanura sp. gibi, ilkel böcekler olarak kabul edilen kanatsız böceklerde görülen bu gelişimde larvadan ergin bireye dönüşüm fonksiyonel genital yapının gelişimi ve vücut büyüklüğünün artışı şeklinde olmaktadır ve eşeysel olgunluğa ulaşana kadar larva deri değiştirerek büyümeye devam eder. Ergin ve genç kanatsız böcekler morfolojik olarak birbirlerine çok benzerdir ve aynı ekolojik nişi paylaşırlar. Bu nedenle gelişimleri ametabol olarak isimlendirilir.

Neometabol Gelişim: Bu başkalaşımda larvaların ergin hale geçebilmeleri için bir veya iki uyuşuk, ara dönem geçirmesi lazımdır. Fakat bu ara dönemlerde larva dönemine ait organlar kaynaşmamıştır. Thysanopteralar ile Homoptera’nın Phylloxeridae familyasında bu tip gelişim görülmektedir.

Hemimetabol Gelişim: Hemimetabol veya tamamlanmamış gelişim larvadan ergin döneme kadar değişimde kısmı farklılaşmaları kapsamaktadır. Yaşam döngüsü tipik olarak yumurta evresi, birkaç larval instar ve son olarak kanatları gelişmiş ve eşeysel olarak ergin dönemi kaplamaktadır. Ancak Ephemeroptera türlerinde farklı olarak, ergin dönemden önce kanatlı subimago evresi görülmektedir. Hemimetabol gelişim süresince 10 ila 30 instar evre, yani deri değişimi görülebilmektedir (Odonata, Ephemeroptera v.b.).

Hemimetabol böceklerde, ergin dönemde gözlenen belirgin değişimler, fonksiyonel kanatların ve genital sistemin gelişimidir. Bu özelliklerin dışında larva genel morfolojik özellikleri ile ergine çok benzerlik göstermektedir. Larva tıpkı erginlerde olduğu gibi iyi gelişmiş dış iskelet sistemine, bacaklara, ağız üyelerine, antenlere, birleşik gözlere ve hatta bazı türlerde basit gözlere bile sahiptir. Ayrıca hemimetabol gelişim süreci içerisinde gerçek pup evresi de yoktur.

Holometabol Gelişim: Holometabol ya da tam başkalaşım, larval formdan ergine dönüşümde histolojik olarak yeniden oluşum ile karakterize edilmektedir.  Yaşam döngüsü tipik olarak yumurta evresi, birkaç larval instar, bir pupal evre ve son olarak kanatlı, eşeysel olgunluğa ulaşmış ergin dönemden oluşur. Pupa genellikle inaktif ve beslenmeden geçen bir dönemdir. Bu dönem içerisinde larvaya ait dokular tamamen yıkılır ve ergine ait yapılar meydana gelir. Pupal evrenin genellikle modifiye edilmiş son instar dönem olduğu ve evrimsel süreç içerisinde holometabol böceklere avantaj sağladığı kabul edilir.

Holometabol böceklerde larva ile ergin birey arasında morfolojik benzerlikler son derece azdır. Birçok türde larva ile erginin yaşam ortamları, habitat seçimleri ve beslenme çeşitleri farklıdır. Son instar dönemindeki larva pupasyon için uygun bir ortama göç eder ve gruplara göre krizalit, kokon ya da puparium adı verilen kalın bir dış iskelet oluşturur. Gelişim bu iskelet içerisinde tamamlanır ve ergin bu yapıyı yararak dışarı çıkar.

Holometabol gelişim Diptera, Coleoptera, Lepidoptera v.b. gibi birçok gelişmiş böcek grubunda görülmektedir.

Hypermetabol Gelişim: Meloidae (Col), Mantispidae (Neuroptera) ve bazı Dipteralarda görülen bu başkalaşım şeklinde birbiri arkasından gelen çeşitli larvalar sekil olarak çok farklılıklar gösterirler. Örnek olarak Meloidae’leri gösterirsek, bunların ilk dönem larvaları anten, bacak ve gözlere sahip faal bir haldedir. Arıların bacaklarına takılarak onların yuvasına gider. Orada ikinci larva dönemine girer ki bu halde bacaklar kısalmıştır. 4 ve 5 inci dönemlerde bacaklar iyice kısalır adeta manas larva tipini alır. Altıncı larva döneminde kalın ve koyu bir dış iskelete sahip bacak ve antenler yoksun olduğu için pupa dönemine benzer (yalancı pupa) bir dönem kışlar ve baharda beyaz renkli bacakları olan faal 7 inci larva dönemi baslar ve kısa bir müddet sonra asıl pupa dönemi gelir. Pupadan sonra ergin ortaya çıkar.